Le BRAL, Les chercheurs d’air, la Fédération des maisons médicales et la Ligue des droits humains demandent à la Cour constitutionnelle d’annuler le report de deux ans de la Zone de Basses-Émissions (LEZ) décidé en octobre dernier par le Parlement bruxellois. Ces quatre associations sont accompagnées par trois citoyen·nes Bruxellois·es dont la santé est impactée par la pollution de l’air. Pour les associations, ce report constitue un recul important de la protection du droit à la santé et à un environnement sain. 

Les requérant·es ont introduit un recours – en suspension et en annulation – devant la Cour constitutionnelle car le report de la LEZ a de graves conséquences sur la santé des Bruxellois·es, en particulier dans les quartiers les plus précaires. Selon des estimations, la pollution de l’air causée notamment par le trafic routier est responsable de plusieurs centaines de morts prématurées chaque année à Bruxelles. 

La Région bruxelloise ne respecte les valeurs recommandées par l’OMS en matière de dioxyde d’azote (10 µ/m3) dans aucune de ses stations de mesure officielles. Pire : sur certains grands axes et dans des rues “canyons” – des rues étroites bordées par de hauts bâtiments qui retiennent plus facilement la pollution – les normes européennes en vigueur, moins strictes (40 µ/m3), ne sont pas respectées non plus. Cette pollution de l’air génère des problèmes de santé importants et les enfants de moins de cinq ans sont particulièrement à risque, avec des effets tels que les naissances prématurées, une insuffisance pondérale à la naissance, de l’asthme et d’autres maladies pulmonaires.

La Zone de Basses Émissions – qui vise à interdire les véhicules les plus polluants à Bruxelles – est, à ce jour, l’outil le plus efficace pour faire reculer la pollution de l’air. Depuis son instauration en 2018, elle a entraîné une baisse considérable des substances toxiques présentes dans l’air. Le report de deux ans de l’interdiction des voitures diesel Euro 5 et essence Euro 2 a des conséquences sur la santé des Bruxellois·es. C’est particulièrement vrai pour les plus vulnérables : les enfants, les personnes âgées, celles qui souffrent de maladies chroniques (respiratoires ou cardiaques), ainsi que les personnes qui vivent en situation précaire et ayant un accès limité aux soins. 

Standstill et discriminations 

En octobre 2024, le Parlement bruxellois a décidé de reporter le jalon 2025 de la Zone de basses émissions à 2027. Les voitures diesel Euro 5 et essence Euro 2 peuvent donc continuer à circuler sur le territoire bruxellois. Les partis à l’initiative de l’ordonnance entendaient “soulager les Bruxellois·es les plus défavorisé·es qui auraient dû adapter leur mobilité ou changer de véhicules”. 

Les requérant·es s’appuient sur plusieurs éléments pour s’opposer à cette décision de report : 

• Standstill 

Avec ce report de deux ans, elles estiment que le principe de standstill, déduit de l’article 23 de la Constitution, qui consacre le droit à la protection de la santé et à un environnement sain, est violé. Ce principe interdit de « réduire de manière significative » le niveau de protection offert par la réglementation existante sans justification raisonnable. Cet argument a été également souligné par le Conseil d’Etat dans son avis du 18 février 2025. 

Or ce délai de deux ans aura indéniablement des conséquences sur la qualité de l’air à Bruxelles. Selon Bruxelles Environnement, les plus de 30 000 véhicules qui étaient concernés par cette nouvelle phase de la LEZ représentent au moins 40 % des émissions d’oxydes d’azote issues du transport, ainsi qu’une quantité significative de particules fines. La décision très rapide du report et les erreurs « techniques » qui en ont résulté permettent de s’interroger sur la justification raisonnable avancée par le Parlement bruxellois : permettre aux automobilistes concernés de s’adapter aux normes

• Le principe de non-discrimination

La pollution de l’air à Bruxelles est particulièrement préoccupante dans les quartiers du centre, aux niveaux socio-économiques les plus faibles. Selon Bruxelles Environnement, « les concentrations de dioxyde d’azote (NO2), dont la source locale correspond principalement au trafic routier, augmentent de la périphérie vers le centre-ville. Le « black carbon » (BC) est  un autre polluant de l’air issu du trafic routier. Les niveaux de concentration de BC les plus élevés sont principalement observés aux heures de pointes le long des grands axes et dans les rues bordées de hauts immeubles, dites rues « canyons ». 

Les parties requérantes estiment donc que le report affecte de façon disproportionnée la santé de personnes vivant dans des quartiers plus précaires, sans qu’il n’y ait de justification raisonnable. 

La qualité de l’air, une priorité

Avec ce recours, les quatre associations et les trois citoyen·nes espèrent remettre les questions liées à la qualité de l’air au centre des préoccupations politiques. Reporter le jalon 2025 de la Zone de Basses Émissions de deux ans, sans plancher sur les questions soulevées par ce report – exclusion sociale, fragilisation économique et perte d’attractivité de Bruxelles – ne résoudra rien. La Zone de Basses Émissions a montré qu’elle était un outil efficace pour lutter contre la pollution de l’air et ainsi protéger la santé et le droit à un environnement sain des citoyen·nes de Bruxelles, spécialement les plus vulnérables d’entre elles et eux.

BRAL, Les chercheurs d’air, de Fédération des maisons médicales et de Ligue des droits humains vragen het Grondwettelijk Hof om het uitstel van twee jaar van de lage-emissiezone (LEZ), dat in oktober vorig jaar werd beslist door het Brussels Parlement, nietig te verklaren. Deze vier verenigingen worden bijgestaan door drie Brusselse burgers van wie de gezondheid wordt beïnvloed door luchtvervuiling. Volgens de verenigingen vormt dit uitstel een ernstige achteruitgang van de bescherming van het recht op gezondheid en een gezond leefmilieu. 

De verzoekers hebben een beroep – tot schorsing en nietigverklaring – ingediend bij het Grondwettelijk Hof omdat het uitstel van de LEZ ernstige gevolgen heeft voor de gezondheid van de Brusselaars, vooral in de meest kwetsbare wijken. Volgens schattingen is luchtvervuiling, met name veroorzaakt door wegverkeer, elk jaar verantwoordelijk voor honderden vroegtijdige overlijdens in Brussel. 

In geen enkele van haar officiële meetstations, haalt het Brussels Gewest de door de WHO aanbevolen waarden voor stikstofdioxide (10 µg/m³). Erger nog: op sommige grote verkeersassen en in zogenaamde ‘canyonstraten’ – smalle straten omgeven door hoge gebouwen die de vervuiling vasthouden – worden zelfs de minder strenge van kracht zijnde Europese normen (40 µg/m³) niet gehaald. Deze luchtvervuiling veroorzaakt ernstige gezondheidsproblemen, vooral bij kinderen onder de vijf jaar, met gevolgen zoals vroeggeboortes, een laag geboortegewicht, astma en andere longziekten. 

De lage-emissiezone – die erop gericht is de meest vervuilende voertuigen uit Brussel te weren – is tot op heden het meest doeltreffende instrument om luchtvervuiling terug te dringen. Sinds de invoering ervan in 2018 is de hoeveelheid schadelijke stoffen in de lucht aanzienlijk gedaald. Het uitstel van twee jaar voor het verbod op dieselwagens Euro 5 en benzinewagens Euro 2 heeft gevolgen voor de gezondheid van de Brusselaars. Dit geldt in het bijzonder voor de meest kwetsbaren: kinderen, ouderen, mensen met chronische aandoeningen (zoals ademhalings- of hartziekten) en personen in precaire situaties met beperkte toegang tot gezondheidszorg. 

Standstill en discriminatie 

In oktober 2024 besloot het Brussels Parlement om de mijlpaal van 2025 voor de lage-emissiezone uit te stellen tot 2027. Dieselwagens Euro 5 en benzinewagens Euro 2 mogen dus nog steeds in het Brussels Gewest rijden. De partijen achter het besluit zegden de meest kwetsbare Brusselaars te willen ontzien, die anders hun mobiliteit hadden moeten aanpassen of een nieuw voertuig hadden moeten aanschaffen. 

De verzoekende partijen baseren zich op meerdere elementen om zich te verzetten tegen deze beslissing tot uitstel: 

• Het standstill-principe 

Volgens hen wordt met dit uitstel van twee jaar het standstill-principe geschonden, afgeleid uit artikel 23 van de Grondwet, dat het recht op bescherming van de gezondheid en een gezond leefmilieu garandeert. Dit principe verbiedt het om “op significante wijze” het beschermingsniveau van bestaande regelgeving te verlagen zonder gegronde reden. Dit punt werd ook aangehaald door de Raad van State in haar advies van 18 februari 2025. 

Het uitstel van twee jaar zal onmiskenbaar gevolgen hebben voor de luchtkwaliteit in Brussel. Volgens Leefmilieu Brussel vertegenwoordigen de meer dan 30.000 voertuigen die door deze nieuwe fase van de LEZ worden getroffen, minstens 40% van de uitstoot van stikstofoxiden afkomstig van transport, evenals een aanzienlijke hoeveelheid fijnstof. De snelle beslissing om uit te stellen en de “technische” fouten die daaruit voortvloeiden, roepen vragen op over de redelijkheid van de motieven die door het Brussels Parlement werden aangevoerd. Volgens het parlement was het uitstel bedoeld om de betrokken automobilisten meer tijd te geven om zich aan te passen. 

• Het non-discriminatiebeginsel 

De luchtvervuiling in Brussel is vooral verontrustend in de binnenwijken waar de sociaaleconomische situatie het kwetsbaarst is. Volgens Leefmilieu Brussel “nemen de concentraties stikstofdioxide (NO2), waarvan de lokale bron hoofdzakelijk het wegverkeer is, toe van de rand naar het stadscentrum.” ‘Black carbon’ (BC), een andere luchtvervuilende stof afkomstig van verkeer, kent zijn hoogste concentraties tijdens de spitsuren langs grote verkeersassen en in zogenaamde ‘canyonstraten’. 

De verzoekers zijn van mening dat het uitstel de gezondheid van mensen in armere buurten op onevenredige wijze aantast, zonder dat daar een gegronde rechtvaardiging voor is. 

Luchtkwaliteit als prioriteit 

Met dit beroep hopen de vier verenigingen en drie burgers de luchtkwaliteitsproblematiek opnieuw centraal te stellen in het politieke debat. Het uitstellen van de mijlpaal van 2025 voor de lage-emissiezone met twee jaar, zonder zich ernstig te buigen over de hiermee gepaard gaande problemen – sociale uitsluiting, economische kwetsbaarheid en verminderde aantrekkingskracht van Brussel – zal geen oplossing bieden. De lage-emissiezone heeft bewezen een doeltreffend instrument te zijn in de strijd tegen luchtvervuiling. Ze draagt bij aan de bescherming van de gezondheid en het recht op een gezond leefmilieu van de Brusselse burgers, in het bijzonder van de meest kwetsbaren onder hen.

Als we nu toelaten dat gezondheidsrechten onder druk van politieke compromissen worden uitgesteld, ondermijnen we de bescherming van de meest kwetsbaren – en dat is onaanvaardbaar.